نقدی بر داوری در جشنواره رازی
نویسندگان پراستناد و تکراری: توجه به مقالات پراستناد GBD در جشنواره رازی
جشنواره علوم پزشکی رازی معتبرترین جشنواره علمی ایران و با قدمتی حدود سی ساله، یکی از معتبرترین جشنواره های منطقه ای و جهانی محسوب میشود. تلاش مجموعه برگزارکنندگان مبنی بر داوری اصولی و بیطرفانه مایه تقدیر است. در سالهای اخیر انتقاداتی بر جشنواره رازی وارد شده است از جمله مشکلات فراوانی در نحوه داوری از محققین و پژوهشهای برتر و همچنین تقدیر از چند چهره تکراری که حداقل دو یا سه بار برگزیده شده اند. به ویژه اینکه در بین این چهره های برتر برخی از بانيان وضع موجود پژوهش که سالها در مناصب مدیریتی دانشگاهها و وزارت بهداشت بوده اند و همین سابقه مدیریتی آنها باعث شده که حجم تعداد مقالات و استناداتشان افزایش یابد نیز دیده میشود. اما نکته مهم در جشنواره ۱۴۰۱، چشم پوشی از سوگرایی نمرات حاصل از مقالات با تعداد نویسنده زیاد و عمدتا مربوط به پروژهGBD است.
نیم نگاهی به پروژه GBD که اصطلاحا میانبر ناسالم شاخصه های علم سنجی محسوب میشود، خالی از لطف نیست.
موسسه IHME در سال ۲۰۰۷ با بودجه ۱۰۵ میلیون دلاری بنیاد بیل گیتس تشکیل شد که عموما در حوزه آمار و اپدمیولوژی فعالیت دارد. این موسسه بارها بودجه های میلیون دلاری از شرکتها و خیریه ها دریافت نموده است تا آمارهای موجود بهداشتی را در سطح منطقه ای و جهانی تحلیل کند. در سال ۲۰۱۷، مجددا بنیاد بیل گیتس ۲۷۹ میلیون دلار به این موسسه پرداخت کرد. همه اعضای این موسسه حدود ۳۰ محقق تمام وقت شامل یک ایرانی تبار اند و بقیه افراد بصورت وابسته از نقاط مختلف دنیا با آن همکاری دارند (1). نکته مهم درباره خروجی مقالات این موسسه بدعتی نوین در چاپِ مقالات آن با حضور صدها و گاهی تا هزار نویسنده است. مقالات در مجلات با ضریب تاثیر بالا به چاپ میرسند كه البته موجب اعتراض دانشمندان واقعی شده است(2).
نکته حایز اهمیت که باعث نارضایتی پژوهشگران و محققان سراسر جهان شده، عدم احراز شرایط نویسندگی در این مقالات است. هر فردی با حداقل تحصیلات لیسانس و با تنها چند کلیک ساده میتواند نویسنده این مقالات پُر استناد شود.
از نظر جامعه جهانی و کمیته ملی اخلاق در پژوهش ایران، محقق باید سه شرط را با هم داشته باشد تا نویسنده یک مقاله علمی محسوب شود. محقق بایستی سهم قابل توجهی در ارایه ایده یا طراحی پژوهش، سهم قابل توجه در جمع آوری داده ها و سهم زیاد در آنالیز و تفسیر داده ها داشته باشد تا از نظر قانونی اسمش به عنوان نویسنده ذکر شود.
این سوگیری علمی و بصورت میانبر دانشمند شدن، باعث گردید که معاون تحقیقات وزیر بهداشت در تاریخ ۶ شهریور ۱۴۰۰ ابلاغیه مهمی به شماره د/۷۰۰/۲۵۹۹ به همه دانشگاهها و موسسات وابسته علمی پزشکی ارسال كند. قسمتی از این ابلاغیه مهم به شرح زیر است (3):
"با توجه به اینکه نام نویسندگان ایرانی به تواتر در مقالات پرنویسنده مشهور به GBD دیده میشود و امتیاز دهی یکسان به این افراد موجب بهم خوردن تعادل آکادمیک در ارزیابی و ارزشیابی در سطح فردی، دانشگاهی و مراکز تحقیقاتی شده است و در مواردی زمینه بی عدالتی و حتی سو رفتارهای پژوهشی شده، مقرر گردید معیار امتیاز دهی به افراد فقط بر اساس شاخصه های واقعی نویسندگی مصوب سال ۹۶ باشد و این مهم در دانشگاهها و نهادهای ارزیابی کننده از جمله جشنواره رازی مورد توجه قرار گیرد."
این نامه مستند وزارت بهداشت باعث شد تا زمینه فرصت طلبی و سودجویی برچیده شود، چراکه به موجب آن تقریبا هیچ کدام از نویسندگان مقالات GDB شاخصه های یک نویسنده واقعی را نداشتند.
اما مطلب مهم در آیین نامه داوری جشنواره ۱۴۰۱ رازی عدم توجه به نامه سال گذشته وزارت بهداشت و توجه نكردن به انتقادات متعدد دلسوزان میباشد. عملا در آیین نامه نمره دهی جشنواره رازی 1401 فقط نمره کل به تعداد نویسندگان تقسیم میگردد که با این کار نمره یک مقاله GBD معادل ده تا صد برابر چاپ مقاله در یک نشریه معتبر داخلی خواهد بود.
البته هنوز داوری جشنواره رازی شروع نشده است و راهکار پیشنهادی بررسی تک تک محققینی است که مقاله GBD دارند که آیا واقعا نویسنده حقیقی و با احراز شرایط واقعی بوده اند؟
باید به این نكته مهم اشاره كرد كه موسسه IHME به یک نهاد سفارشی اقتصادی و جذب ثروت از خیریه ها تبدیل شده است. میلیونها دلار سرمایه جهت فرار از مالیات به این موسسه آماری برای چاپ چند مقاله داده میشود. در عوض در پشت پرده برای نشان دادن حجم فعالیتها، تعداد نویسندگان به صد، دویست و یا هزار نفر میرسد. نویسندگانی که درصد زیادی از آنها بدون دریافت حتی یك دلار مشاركتی تخیلی میكنند، در درون خود شاد میشوند، با چند دقیقه وقت، صاحب صدها و هزارها سایتیشن و استناد علمي میشوند، در حالی كه تقریبا هیچ نقشی در آن پروژه علمی نداشته اند. در پشت پرده این مقالات میلیونها دلار به دلیل اعتبار و تعداد زیاد نویسندگان سهم كاسبی آن نهاد آماری از موسسات و شركتهای دارویی است.
باید گفت كه دانشمندان واقعی ایران با دستانی خالی و با بودجه ای بسیار ناچیز مشغول فعالیت علمی هستند و شایسته نیست تا با این بیعدالتیها در نمره دهی دیده نشوند! یقینا اگر جشنواره رازی در داوری محققان پوشالی اهمال کند، لکه ای نازيبا بر دامن پاک علم و دانش کشور خواهد بود.
منابع:
source: https://sciencetech.blogsky.com/
1. https://www.healthdata.org/about/team/faculty
2. Jankovic SM. Low Sensitivity and Specificity of Existing Bibliometric Indices Gives Unrealistic Picture of an Author's Contribution to Science. Acta Inform Med. 2021 Mar;29(1):69-70. doi: 10.5455/aim.2021.29.69-70. PMID: 34012217; PMCID: PMC8116069.
3. Link
دیدگاههای ثبت شده