هشداری برای سردبیران و مالکان مجلات پژوهشی: چالش‌های اخلاقی در استنادات علمی

یک مجله معتبر علمی در حوزه روان‌پزشکی، پس از بررسی مجدد توسط پایگاه Web of Science، به دلیل عدم تطابق برخی استنادات با محتوای مقالات و انتشار مقالاتی خارج از دامنه موضوعی مجله، با درخواست توضیح از سوی این پایگاه مواجه شده است. بررسی‌ها نشان داده است که در چندین مقاله، ارجاعاتی به منابعی وجود دارد که هیچ ارتباط روشنی با موضوع مقاله ندارند (irrevalent references) و این موضوع نشان‌دهنده ضعف در فرآیند داوری علمی و نظارت بر استنادات است.

سردبیر مجله، در پاسخ به این ابهامات، ضمن پذیرش این تخلفات و عذرخواهی رسمی، اذعان داشته که به دلیل اعتماد به داوران، بررسی کافی بر ارتباط استنادات با متن انجام نشده است و متعهد شد که از این پس نظارت دقیق‌تری بر کیفیت ارجاعات و مقالات انجام شود. با این حال، وی تأکید کرد که موارد شناسایی‌شده شامل دستکاری عمدی در استنادات به نفع نویسندگان نبوده است.

علاوه بر استنادات غیرمرتبط، انتشار مقالاتی که هم‌خوانی کاملی با اهداف مجله نداشتند نیز مورد انتقاد قرار گرفت (out of scope). برخی از این مقالات شامل موضوعاتی مانند مدیریت بیماری در سالمندان و فعالیت بدنی افراد بهبود‌یافته از کرونا بوده که اگرچه دارای مفاهیم روان‌شناختی هستند، اما نیاز به شفاف‌سازی در ارتباط آن‌ها با حوزه اصلی مجله وجود دارد.

این چالش، هشداری جدی برای سردبیران و پژوهشگران است تا در روند داوری و پذیرش مقالات، دقت بیشتری در ارتباط میان استنادات و موضوع مقاله داشته باشند. در غیر این صورت، ممکن است اعتبار علمی مجله و مقالات منتشرشده به خطر بیفتد و پایگاه‌های نمایه‌سازی همانند Web of Sciences، تصمیم به تعلیق مجله از فهرست خود بگیرند.

نمایه سازی عامل موفقیت یک مجله نیست. حفظ کیفیت نشر ضامن باقی ماندن در نمایه سازهاست.

تاکنون مجلات متعددی از کشورمان از نمایه سازهای معتبری معلق شده اند. مراقب باشیم زیرا نمایه سازان با کمک ابزارهای متعددی مرتب در حال پایش مقالات و شفافیت علم هستند.