برای حل یک مشکل وابسته به دولت، الزویر از تمامی مشترکین ایرانی خود تقاضای کمک نموده است

اما مشکل چیست؟

نماینده دفتر حقوقی الزویر در نامه خود بیان نموده است: ” متاسفانه از ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۳ دسترسی به Scopus و ScienceDirect برای تمامی ایرانیان در کنسرسیوم MOH (کنسرسیوم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یا Ministry of Health) معلق خواهد شد. متعاقب این اقدام ناخوشایند کلیه محققان مرکز شما از دسترسی به خدمات دسترسی فول تکست به مقالات و کلیه خدمات علم سنجی محروم خواهند شد.”

سابقه و بیان دقیق این مشکل از زبان الزویر

این نماینده همچنین بیان مینماید: “در طی هفت سال گذشته ما افتخار ارایه این سرویس به اعضا کنسرسیوم MOH شامل محققین، اعضا هیات علمی و دانشجویان را داشته ایم. این کنسرسیوم بین الزویر و وزارت بهداشت ایران منعقد شده بود. متاسفانه و علیرغم تلاش فراوان نمایندگان دو طرف، دو سال است که تاخیرات متعددی برای پرداخت حق اشتراک از سوی ایران اتفاق افتاده است و علیرغم عدم پرداخت در سالهای ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ ما همچنان به ارایه سرویس مشغول بوده ایم. لذا بدلیل اتمام این دوره و عدم وجود اراده قوی از سوی مسوولین کنسرسیوم برای اتمام این تاخیرات  ما مجبور به اتخاذ این تصمیم هستیم.”

آماری که الزویر از نقش خود در ارتقا رتبه علمی ایران بیان میکند

نماینده الزویر برای شروع درخواست کمک خود این آمار را نیز ارایه میدهد که قابل تامل میباشند: “در طی این هفت سال پیشرفت ایرانیان در تحقیقات بسیار قابل اهمیت بوده است. ما تاکنون به بسیاری از محققین و مراکز تحقیقاتی کمک نموده ایم تا تحقیقات موثرتری انجام دهند و نقش مهمی در ارتقا شاخصهای علمی ایران در منطقه داشته ایم. بطوریکه از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ رشد استفاده محققین از منابع علمی ما ۳۰۰% رشد داشته و به رقمی معادل ۳٫۶ میلیون دانلود فول تکست در سال ۲۰۱۲ رسیده است.”

تشویق محققین به پیگیری برای حل این مشکل از طریق دولت

نماینده الزویر در انتهای نامه خود از محقق درخواست میکند: “بعنوان یک محقق و عضو هیات تحریریه یکی از مجلات الزویر از شما درخواست میکنیم، با بیان این موضوع با یکی از مسوولین مهم در دانشگاه خود به حل این مشکل و پیگیری بعدی آن از مسولین دولتی اقدام نمایید.”

درسهایی که میتوان از این موضوع آموخت

با بررسی این ایمیل و اقدام زمینه ای آن نکات ذیل قابل تامل و تفکر میباشند:

۱)    تنها حق اشتراک سالیانه الزویر در سال بیش از دو میلیون دلار برای کل آی پی های ایران برآورد میشود و بنابراین سرمایه هنگفتی که هر ساله برای تمدید این بانکهای اطلاعاتی به الزویر و سایر ناشرین مانند ISI و Blackwell داده میشود رقم قابل توجهی است. این ارقام میلیون دلاری برای استفاده نامحدود دانشگاههاست که در این مدلها هر دانشگاهی بدون محدودیت میتواند به دانلود مقالات در تمام زمینه های عمومی و اختصاصی علوم مختلف بپردازد که به آن Per IP اطلاق میشود. در واقع این مدل تنها در چند کشور (به ظاهر) ثروتمند مانند ایران و امارات و عربستان برقرار شده است. سایر کشورهای اروپایی و آمریکایی از مدلهای بسیار محدود و اختصاصی مانند (Per Download) استفاده می نمایند و در آن هر دانشگاهی از مجلات اختصاصی این بانکها بهره میبرند.

۲)    از دولت جدید و مسوولین اندیشمند فعلی مصرانه خواهشمندیم با بررسی راهکارهای منطقی حل مشکل از اتلاف بیت المال جلوگیری نموده و از هدررفت سرمایه عمومی کشور جلوگیری نمایند. لازم به توضیح نیست که تاکنون و در طی سالهای اخیر چه میزان از سرمایه های ارزی کشور از این طریق هدر میرفته و عده ای با واسطه گری خریدهای میلیون دلاری را به مردم تحمیل میکرده اند؟ خریدهایی که میتوانستند منطقی تر و هوشمندانه تر باشند و در دراز مدت نیاز محققین را برطرف نمایند. چه لزومی دارد، یک محقق مثلا در رشته کبد به فول تکست مقالات همه تخصصهای حتی غیرمرتبط هم دسترسی داشته باشد؟ بهتر است اشتراک محققین بصورت Open نباشد و با درخواست مستقیم هر پژوهشگر، اکانت اعتباری و به ازا هر مقاله (Per Subscription) برای محققین وجود داشته باشد. جاییکه درخواستهای محققین و میزان دانلود آنها بطور مستقیم بیانگر نیاز واقعی جامعه باشد.

۳)    آیا زمان آن نرسیده حداقل از محل صرفه جویی در این خریدها، به فکر تقویت بانکهای اطلاعاتی داخل کشور باشیم؟ آیا درست است که خود نویسندگان ایرانی هر مقاله نیز مجبور باشند برای داشتن نسخه PDF  مقالات خود به انتشاراتی مانند الزویر پول بپردازند؟

۴)    آیا درست است که در ازا خریدهای میلیون دلاری از این بانکهای اطلاعاتی مانند الزویر هیچ خدمتی از سوی آنها ارایه نشود؟ رسم بر این است که در ازا این خریدها، فروشندگان خدماتی مانند نمایه شدن سریع و گروهی مجلات آن کشور در آن بانکها را تقبل مینمایند. اقدامی که چند وقتی است از سوی الزویر و ISI به فراموشی سپرده شده و هیچ پیگیری هم تاکنون از سوی وزارت بهداشت صورت نگرفته است. و یا در اقدامی دیگر مرسوم است که فروشندگانی مانند ISI و Elsevier در ازا این قراردادها موظف به آموزش اعضا هیات تحریریه و توانمند سازی مجلات کشور هدف و برگزاری تورهای رایگان آموزشی به سازمانهای خود میپردازند. تاکنون و پس از گذشت هفت سال چند نفر از سردبیران کشور موفق به شرکت در این بازدیدهای علمی شده اند؟

۵)    دو سال است که این مشکل در وزارت بهداشت (۲۰۱۱ و ۲۰۱۲) بدون حل مانده است. آیا تنها تحریمها عامل این مشکل بوده است؟ به نظر میرسد مسوولین اسبق وزارت بهداشت باید پاسخگوی این روشنگریهای الزویر باشند و پاسخی قانع کننده به محققین ایران در خصوص این سکوت دو ساله ارایه نمایند.

۶)    داشتن یک تیم مجرب و پاسخگو در ارایه منظم و منطقی خدمات دسترسی به مقالات تمام متن به محققین ایرانی یکی از خواسته های به حق محققین و جامعه دانشگاهی ایران میباشد. لذا از مسوولین جدید خواهشمندیم این موضوع را با درایت خود در اسرع وقت چاره اندیشی کنند.

۷)    مشکل هر چه باشد، نحوه برخورد (Approach)  مسوولین الزویر نیز بسیار آموزنده است. آنها با درایت و زیرکی با تشویق مردم ایران، میخواهند مشکل با دولت را حل نمایند.

به امید روزهای بهتر برای محققین کشور

نویسنده:
دکتر سیدمحمد میری
مدیر عامل،
انتشارات کوثر