آیا بازی نمایه شدن در پابمد فقط برد-برد است؟

نمایه شدن (Indexing) در پایگاههای معتبر علمی همانند Pubmed و یا ISI آرزوی نهایی هر سردبیر و عضوی از هیات تحریریه است زیرا که با نمایه شدن نه تنها خوانندگان بیشتری جذب مجله میشوند بلکه مقالات با کیفیت تری نیز در مجله پذیرش میشوند. در بین مجلات علوم پزشکی، پایگاه PubMed اما اهمیت بسیار مهمی برای مجلات و مردم دارد. این پایگاه بعنوان ارگان رسمی وزارت بهداشت آمریکا، از نخستین و کاملترین بانکهای اطلاعاتی مقالات علوم پزشکی و بیولوژی محسوب میشود. از یک سو نمایه شدن و دسترسی رایگان به مقالات و از سوی دیگر حمایتهای همه جانبه دولت آمریکا از این پایگاه، آن را به یکی از محبوبترین نمایه سازهای مجلات در دنیا تبدیل نموده است.

پابمد با کمک بودجه دولتی خود از سال ۲۰۰۵ با هدف “علم رایگان برای همه” سرویس پابمدسنترال (Pubmed Central) خود را به دنیای نشر معرفی نمود تا عملا هم به شعار معروف خود عمل کرده باشد و هم از سویی دیگر با دراختیار گرفتن اطلاعات کامل مقالات منتشر شده در دنیا هوشمندانه ترین و البته حرفه ای ترین و کم هزینه ترین راه برای تسلط علمی خود در دنیا را آهسته و پیوسته ادامه دهد.

ماجرا ساده است: پابمد به شما جایزه میدهد و نمایه اتان میکند در جاییکه برترین و محبوبترین پایگاه نمایه سازی است و شما درعوض کل مقالات خود را دو دستی و بدون کوچکترین مشکل در کتابخانه وی ثبت میکنید.  یعنی درنهایت باعث تقویت علمی آرشیو کتابخانه ملی آمریکا میشوید. این استراتژی یک موقعیت برد-برد ایجاد میکند: از یک سو پابمد شما را نمایه میکند و شما به آرزوی خود میرسید. درعوض شما هم کمک میکنید که کتابخانه ملی آمریکا با کمترین هزینه هر روز غنی تر از روز گذشته شود. از قدیم گفته اند: هر که عالم تر، تواناتر و البته به تعبیر امروزی اش: ثروتمند تر.

آمریکایی های زرنگ و البته جهان اول، با این تیر حداقل سه نشان را زده اند: اول اینکه کل بانک علمی مقالات شما را در اختیار دارند، دوم اینکه شما بدون هیچ هزینه ای به رشد کتابخانه آنها کمک میکنید و سوم اینکه شما از نمایه شدن در این پایگاه لذت میبرید. و البته باز یک مثال قدیمی: علم بهتر است یا ثروت؟ اکثر جهان سومی ها معتقدند: ثروت. و البته همه جهان اولی ها معتقدند: علم. و اینجاست که در می یابیم: علم بهتر و برتر از ثروت است چونکه با علم همه ثروت هم پیش شماست.

نمیخواهیم بگوییم در این بازی دارد سرمان کلاه میرود و صد البته نمیخواهیم بگوییم ما در این معامله می بازیم. خیر، پرواضح است که حداقل در این معامله ما نمایه میشویم و خوانندگان بیشتری ما را میخوانند. درحقیقت میخواهیم بگوییم آنهایی که امروز جهان اولند با فکرهای نو و بدیع است که کماکان اولند و ما فقط در حال حرکت به سمت سایه آنها میباشیم. پیشرفت علم منتظر ما نمانده است تا ما به وی برسیم. آنها هم مانند ما شبانه روز مشغول رشد و حرکت رو به جلو هستند. فقط باید به خودمان ایمان داشته باشیم و به اینکه سعی کنیم در این وانفسای طویل شدن فاصله بین ما، از راههای میانبر و با تلاش چند برابر به پیشرفتهای علمی برسیم. باور داشته باشیم با نشستن و حسرت خوردن و بعضا ناسزا دادن تنها درجا میزنیم. باور داشته باشیم که تنها افتخار به فرهنگ ۲۵۰۰ ساله کمکی به پیشرفت علمی ما نمیکند. بدانیم که ضرب المثل قدیمی “ایرانی ها ضریب هوشی بالا و خدادادی دارند” تنها یک عامل سستی و رخوت است و بدون عمل نمیتوانیم پیروز میدان باشیم.

پس بازی نمایه شدن در پابمد تنها “برد” ما نیست. باید بدانیم که در ازا نمایه شدن در این پایگاه چه میدهیم؟ کافی است از زاویه ای متفاوت به این بازی نگاه کنیم. به راستی چرا در این راه ما نباید حداقل یک کپی ساده از این اطلاعات ملی داشته باشیم؟ میدانید در سال گذشته تنها حدود ۲۰ مجله از این مرز و بوم در پایمد نمایه شدند. میدانید این یعنی حداقل افزوده شدن ۱۴۰۰ مقاله ناب علمی در کتابخانه ملی آمریکا؟ این یعنی اینکه دو دستی این اطلاعات در اختیار آنها قرار میگیرد، بدون اینکه در داخل کشور حتی یک کپی مشابه از آنها داشته باشیم. سوال اصلی این است: چرا هیچ پایگاه اطلاعاتی مشابه ای که توانایی استفاده مجدد از بسته های XML پابمدی را داشته باشد، در داخل کشور نداریم؟ بدون شک درست شدن بانکهای مشابه در اروپا که تنها با روش XML های پابمد قادر به ذخیره مقالات علمی میباشد، نیز در همین راستا قابل ارزیابی میباشد. وقت آن است که مسوولین ذیربط تا دیر نشده و باز ما از قافله نشر علم بیشتر از پیش عقب نمانده ایم، چاره ای بیاندیشند. این نیاز به عزم ملی و حمایت مادی دولتی دارد تا حداقل یک کپی ساده از همه مقالاتی که در پابمد نمایه میشوند داشته باشیم.

نویسنده:
دکتر سید محمد میری
مدیر عامل،
انتشارات کوثر