مقاله داغ چیست؟

زمانی که دانشجوی کارشناسی ارشد بودم، به دنبال کردن اخبار مربوط به دانشگاهم علاقه زیادی داشتم؛ به خاطر همین، هر روز قسمت اخبار سایت دانشگاه را مرور می‌کردم. هر چند وقت یک‌بار، می‌دیدم که در قسمت اخبار، تیتر زده‌اند: «انتخاب مقاله استاد دانشکده فلان به عنوان مقاله داغ مجله فلان». با دیدن این تیترها، فکر می‌کردم که خود استادان، استادان بزرگ و مقاله‌ها، حتماً بسیار برجسته بوده‌اند که به عنوان مقاله داغ انتخاب شده‌اند و حتماً جهش بزرگی در شاخه خودشان ایجاد کرده‌اند؛ اما با دیدن بعضی از استادانی که می‌شناختم و اطلاعاتی که از همکاران‌شان به دست می‌آوردم، نسبت به این موضوع بدبین شدم. به همین دلیل، به شدت کنجکاو شده بودم که معیار این انتخاب‌ها را کشف کنم؛ تا اینکه روزی به مقاله‌ای از دکتر محمد شهریاری در خبرنامه شماره ۱۳۰ انجمن ریاضی ایران برخوردم که جواب تمام سوال‌هایم را داد. ایشان که عضو هیات علمی دانشکده ریاضی دانشگاه تبریز هستند، به زبانی ساده، این موضوع را توضیح داده بودند. بنابراین مقاله ایشان را عیناً از خبرنامه گفته شده (با رعایت بعضی از اصول نگارشی) نقل می‌کنم:

«در سایت مؤسسه ISI، بخشی وجود دارد به نام Essential Science Indicator که پراستنادترین مقالات را معرفی می‌کند. در این بخش، مقالاتی که در طول دو سال گذشته، بیشترین ارجاعات را کسب کرده‌ باشند، معرفی می‌شوند و گاه تحت عنوان مقالات داغ شناخته می‌شوند. یکی از تبصره‌های آیین‌نامه جدید ارتقای هیات علمی، تصریح می‌کند که در صورتی که مقاله‌ای به عنوان مقاله پراستناد و مقاله داغ شناخته شود، امتیاز آن، تا یک و نیم برابر، قابل افزایش است. ترکیب منطقی به کار رفته در عبارت «مقالات پراستناد و مقالات داغ» که عیناً از آیین‌نامه مذکور نقل می‌شود، باعث پیدایش یک ابهام و به تبع آن، سوء‌تعبیر و در نهایت، سوء‌استفاده برخی شده است. در عبارت فوق به نظر می‌رسد که مفاهیم مقاله پراستناد و داغ با هم فرق دارند و در حالی که می‌دانیم چنین نیست و یا حداقل، نویسندگان آیین‌نامه ارتقا، چنین منظوری نداشته‌اند. به دلیل این ابهام، برخی استدلال می‌کنند که منظور از مقاله داغ، همان مقالات پردانلودی است که به صورت هفتگی یا ماهانه توسط مجلات اعلام می‌شود. می‌دانیم که اکثر مجلات دارای این سیستم هستند که می‌توانند مقالات را بر حسب تعداد دانلودهای هفتگی یا ماهانه مرتب کنند و چون دانلود و مشاهده یک مقاله می‌تواند بارها توسط نویسنده و یا نزدیکان وی انجام گیرد، بنابراین پردانلود بودن، ملاک ارزشی برای مقالات محسوب نمی‌شود.

در اینجا بهتر است یک آزمایش جالب را که بنده شخصاً مرتکب آن شده‌ام، برای انبساط خاطر دوستان نقل کنم. یک بار بنده توسط VPN به سایت مجله‌ای که مقاله‌ام در آن چاپ شده بود، وارد شدم و مقاله‌ام را دانلود کردم. سپس VPN را قطع کرده و این عمل را به تعداد زیاد تکرار کردم. با توجه به اینکه هنگام اتصال به اینترنت با VPN، هر بار یک آدرس آی‌پی جدید برای کاربر اختصاص می‌یابد، سیستم مجله هر بار دانلود مقاله بنده را در شمارش، معتبر دانسته و در عرض چند دقیقه، آن مقاله وارد لیست مقالات پردانلود شد! به وضوح، راه‌های دیگری نیز برای پردانلودیزه کردن مقالات وجود دارد و این نشان می‌دهد آنچه در آیین‌نامه ارتقا مورد تصریح قرار گرفته، غیر از تعداد دانلودهای یک مقاله است. با وجود این، بنده با چشم خود، دوستانی را دیده‌ام که اصرار داشته‌اند چون مقاله آن‌ها پردانلود است، پس داغ است و در نتیجه، باید آیین‌نامه اجرا شود. برای اینکه مطمئن شوید واقعاً از این طریق، سوء‌استفاده‌های فراوانی اتفاق می‌افتد، کافی است عبارت «مقاله داغ» را در گوگل جستجو کنید تا ببینید در سایت بسیاری از دانشگاه‌های کشور، از دولتی گرفته تا آزاد، خبری مشابه این وجود دارد: «انتخاب مقاله … تن از استادان دانشگاه … به عنوان مقاله داغ». امیدوارم دوستان اطلاع‌رسانی کنند تا همگان و به خصوص مسئولین امور پژوهشی دانشگاه‌ها توسط افراد سودجو و فرصت‌طلب، فریب داده نشوند.»

نتیجه‌گیری

با توجه به توضیحات بالا، نتیجه می‌شود که پردانلود بودن یک مقاله، ملاک خوبی برای باارزش بودن آن نیست؛ چون به راحتی می‌توان با روش‌های مختلف تعداد دانلود آن را افزایش داد؛ بنابراین مقاله داغ، همان مقاله پراستناد است؛ یعنی مقاله‌ای که در یک بازه زمانی شش‌ماهه یا یک‌ساله نسبت به دیگر مقاله‌های موجود در مجله، بیشترین تعداد ارجاعات را به خود اختصاص داده باشد.

نویسنده:
وحید دامن‌افشان
مدرس ریاضی دانشگاه