اعمال محدودیت تازه پابمد سنترال برای ناشرین غیرحرفه ای و مجلات با کیفیت علمی پایین

پابمد سنترال (PubMed Central) یک پایگاه استنادی رایگان است که توسط کتابخانه ملی آمریکا ایجاد شده و راهی برای دسترسی به متن کامل مقالات زیستی و پزشکی میباشد. این پایگاه یکی از راههای نمایه سازی مجلاتی است که میخواهند در معتبرترین نمایه ساز علوم زیستی به نام PubMed نمایه شوند. تا فوریه ۲۰۱۴ این نمایه ساز ۲٫۹ میلیون مقاله را از حدود ۴۰۰۰ مجله نمایه نموده است. رشد بی سابقه نمایه شدن مجلات بویژه در سال ۲۰۱۳ و آنهم از کشورهای در حال توسعه همانند چین، پاکستان، هندوستان و ایران بسیار قابل توجه میباشد بطوریکه از حدود ۱۰۳۰۰۰ مقاله سال ۲۰۱۳، ۴۳% مربوط به این گروه از کشورها میباشد. از سوی دیگر و علیرغم رشد کمی این مقالات ، آنچه سیاستگزاران و تصمیم گیران ارشد کتابخانه ملی آمریکا را به واکنش وادار نمود، عدم تناسب کیفیت مقالات ورودی در سال ۲۰۱۳ نسبت به کمیت آنها میباشد.

به موازات پابمد سنترال ، مدلاین (Medline) نیز یکی دیگر از راههای متدوال و قدیمی ورود به پابمد میباشد که با ارزیابی دقیق علمی و متدولوژیکی عملا به عنوان یک مانع غیر قابل نفوذ برای مجلات محسوب میشود. کمیته اصلی انتخاب مجلات (LSTRC) با حساسیت بالا و دقت خاص بسیاری از مجلات را از نظر علمی فاقد صلاحیت نمایه شدن تشخیص داده و طبق آمار هر ساله تنها ۵-۸% از مجلات را برای نمایه شدن می پذیرد. جالب اینجاست که در سه سال اخیر ضریب موفقیت مجلات ایرانی در مدلاین کمتر از ۱% بوده است.

اما از سوی دیگر پابمد سنترال علیرغم داشتن مرحله ای به نام Scientific Evaluation در گامهای پذیرفتن یک مجله تاکنون حساسیت بسیار پایینی در رد مجلات از نظر علمی اعمال نموده است. بطوریکه در دو سال اخیر ۹۵% مجلات ایرانی در این آزمون نمره قبولی گرفته بوده اند.

یکی از دلایل رشد کمی مجلات نمایه شده از طریق پابمد سنترال گسترش تکنولوژی ایجاد فایلهای XML است که پابمد سنترال این فایلها را به شیوه XML PMC DTD قبول میکند. در سالهای اخیر این تکنولوژی بصورت مستقیم یا غیرمستقیم در دسترس بسیاری از مجلات علمی قرار گرفته است و تعدادی از این مجلات توانسته اند با بهره گیری از این فن آوری، نیازهای فنی ورود به پابمد سنترال را فراهم نمایند.

اخیرا و طی یک تغییر اساسی در سیاست های پابمد، کتابخانه ملی آمریکا در بلاگ خود اعلام نموده است که به منظور پیشگیری از انتشار و نمایه سازی مقالات دارای اشکال علمی و ساختاری ، روش های سخت گیرانه تری را در ارزشیابی علمی مجلات (Scientific Evaluation) اعمال می نماید. NIH در حقیقت میخواهد با کمک ابزار فعلی خود امکان انتشار مقالات دارای اشتباه را کمتر نماید.

این اعمال محدودیت ابتدا از طریق شناسایی ناشران غیرحرفه ای مجلات آغاز شده است. ناشرانی که در حقیقت ناشر نبوده و تنها بصورت موقت یا محلی در داخل ساختار یک دانشگاه و یا انجمن شروع به فعالیت نشر می نمایند. NIH در نامه رسمی خود به همه متقاضیان جدید مجلات درخواست تکمیل اطلاعات ناشر را می نماید و ناشران موظف به خوداظهاری میباشند. ناشران باید به سوالاتی از قبیل: شماره ثبت ناشر، آدرس رسمی ناشر، تعداد تالیفات علمی و مجلات ناشر، افراد مالک و کارمندان ناشر، هیات علمی ناشر، هیات تحریریه ناشر، سیاستهای نشر، بودجه و درآمد سالیانه ناشر و روش های نشر مجلات می بایست بدقت توسط ناشر و نه خود متقاضی (که مجلات میباشند) تکمیل شده و در یک وب سایت رسمی بصورت عمومی (Public) منتشر شده باشند.

تنها پس از پاسخگویی، ناشر مربوطه میتواند مجله خود را برای ارزشیابی علمی معرفی نماید و تازه پس از این نوبت به بررسی علمی مجله میباشد. متاسفانه در شش ماه اخیر تعدادی از مجلات علمی کشور به دلیل مشکلات نشر بویژه عدم مسایل اخلاق در نشر و کیفیت پایین علمی مقالات در این مرحله متوقف شده اند.

دو محدودیت فوق یعنی عدم اجازه به ناشرین غیرحرفه ای و رد کردن مجلات با کیفیت علمی پایین میتواند یک زنگ خطر جدی برای مجلاتی باشد که در حال آماده سازی فایلهای فنی لازم برای پابمد و پذیرش در آن میباشند. مجلات بیشماری که در آرزوی نمایه شدن در پابمد، پابمد سنترال را به عنوان یک راه میان بر سریع برای رسیدن به موفقیت مدنظر قرار داشته اند. اما این راه نیز تنها سه سال پس از ایجاد به ظاهر مسدود شده است.

نویسنده:
دکتر سیدمحمد میری
مدیر عامل،
انتشارات کوثر