برای ترجمه کتاب، ابتدا از ناشر اجازه بگیرید!

اما در ایران، در بیشتر موارد، اجازه‌ای از ناشر گرفته نمی‌شود و ناشر آن کتاب، حتی روحش هم از ترجمه کتابش، خبر ندارد. در این حالت، اگر نویسنده کتاب، مترجم و یا ناشر ایرانی یا خارجی، سرشناس نباشند، در بیشتر مواقع، خبر آن به گوش نویسنده و یا ناشر خارجی نمی‌رسد؛ اما اگر یک یا چند مورد از این موارد، شناخته‌شده باشند، به لطف اینترنت، نویسنده و ناشر خارجی، باخبر می‌شوند و اینجاست که پرونده‌مان در نقض قانون کپی‌رایت‌ سنگین‌تر می‌شود. درست است که به دلیل امضا نکردن پیمان‌نامه بِرن از طرف ایران، نویسنده و ناشر نمی‌توانند مترجم و ناشر ایرانی را تحت پیگرد قانونی قرار دهند، اما قبول کنیم این کار، وجهه بین‌المللی ایران را در عرصه فرهنگ، تضعیف می‌کند.

به دلیل علاقه بسیار زیادی که به علم حروف‌چینی و صفحه‌آرایی دارم و همچنین به خاطر چاپ کتاب خودم، با بعضی از ناشران دانشگاهی سر و کار داشته‌ام. متاسفانه بارها دیده‌ام که مترجم و ناشر، نه تنها اجازه‌ای از ناشر خارجی نمی‌گیرند، بلکه حتی زحمت خریدن یک نسخه اصلی از کتاب را هم به خود نمی‌دهند؛ یعنی کتاب را از سایت‌های غیرقانونی دانلود کتاب، دانلود می‌کنند و بدون هیچ کار اضافه‌ای، شروع به ترجمه می‌کنند.

دلیل ترجمه بدون اجازه

اولین دلیلی که مترجمان و ناشران ایرانی برای اجازه نگرفتن از ناشر خارجی دارند، این است که می‌گویند ناشر خارجی، قیمت بالایی را درخواست می‌کند و به خاطر همین، ترجمه کتاب، صرف نمی‌کند. درست است که این وضعیت در مورد بعضی از کتاب‌ها، صدق می‌کند؛ اما خوشبختانه همیشه این‌طور نیست. بگذارید تجربه خودم از تماس با یک ناشر خارجی را برای‌تان بازگو کنم:

چند وقت پیش، یکی از دوستان بسیار عزیزم، من را با کتاب THE NUMBER DEVIL آشنا کرد و یک جلد از آن را در اختیارم گذاشت و تشویقم کرد که کتاب را به فارسی، ترجمه کنم. این کتاب، توسط یک نویسنده بسیار سرشناس آلمانی به نام Hans Magnus Enzensberger نوشته شده و زمانی در اروپا، پرفروش‌ترین (Best Seller) کتاب بوده است و تا به حال، به ۲۲ زبان زنده دنیا ترجمه شده است. بعد از خواندن کتاب، برای ترجمه آن به فارسی، علاقه‌مند شدم و بنابراین برای گرفتن اجازه ترجمه، با ناشر آلمانی کتاب تماس گرفتم. ابتدا ای‌میل زیر را دریافت کردم:

Dear Vahid Damanafshan,
Mrs. Josiger forwarded your mail to me as I’m in charge of the Children’s books list at HANSER.
I’m pleased to hear that you are interested in translating DER ZAHLENTEUFEL (THE NUMBER DEVIL) by H.M. Enzensberger from German to Persian.
However we do not grant translation rights to translators directly, but only to Publishers. Further to this, we only allow to publish the text together with the coloured illustrations. Perhaps you can contact some educational publishers in order to convince them, to publish the book?
All best wishes,
Anne Brans

همان‌طور که می‌بینید، در ای‌میل گفته شده است که «ما به طور مستقیم به مترجمان اجازه ترجمه نمی‌دهیم؛ بلکه طرف ما، ناشران هستند» که کاملاً بدیهی است؛ اما با این حال، در ای‌میل بعدی از آن‌ها خواستم که قیمت تقریبی برای دادن اجازه ترجمه را اعلام کنند:

Dear Vahid,
the license fee depends on the conditions, on the number of printed copies and the retail price. I assume between 300 and 500 Euro…. But I have to know first the details…
The CD of the printing data costs 190,- Euro plus courier costs.
At least we are open to discuss the terms depending on the conditions.
All best wishes,
Anne

همان‌طور که می‌بیند قیمت ۳۰۰-۵۰۰ یورو برای آن زمان که هر یورو، معادل ۱۲۸۰ تومان بود، قیمت زیادی نبود و هر کسی می‌توانست از عهده‌اش بر بیاید و لذا با وجدان راحت، شروع به ترجمه کند. علاوه بر این، در ای‌میل نوشته شده است که یک سی‌دی حاوی تمام شکل‌های کتاب را هم در اختیارم می‌گذارند که بسیار به کارم می‌آمد؛ زیرا اگر دقت کرده باشید، بیشتر کتاب‌های ترجمه شده به فارسی، چون بدون اجازه از ناشر ترجمه شده‌اند و طبیعتاً شکل‌ها و عکس‌های کتاب را از خود ناشر نگرفته‌اند، شکل‌ها، عکس‌ها و نمودارهایش همگی اسکن‌شده هستند که در بیشتر موارد، دارای کیفیت بسیار پایین بوده و گاهی اصلاً قابل استفاده نیستند. البته قبول دارم که قیمت گفته شده در حال حاضر، کمی مشکل‌ساز است؛ اما امیدوارم تیم اقتصادی دولت، فکری به حال کاهش شدید قیمت ریال نسبت به دلار و یورو بکند.

خلاصه آنکه اگر قصد ترجمه کتابی دارید، بهتر است قبل از شروع به کار، با ناشر کتاب، تماس بگیرید و موافقتش را جلب کنید. در این حالت، هم شرط ادب و اخلاق را رعایت کرده‌اید و هم با وجدان راحت، یک اثر فرهنگی پاک را به دیگران هدیه می‌دهید. دیدگاه شما چیست؟ آیا با گرفتن اجازه از ناشر، موافقید؟

نویسنده:
وحید دامن‌افشان
مدرس ریاضی دانشگاه