مشکل کجاست؟

یکی از مسوولین ارشد وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی سهامدار یک شرکت دارویی و مالک بخشی از سهام یکی از داروهای رایج در کشور است. از سوی دیگر، وی به عنوان محقق ارشد اقدام به طراحی یک مطالعه پژوهشی نموده و نتایح این مطالعه را در تعدادی از مجلات علمی پژوهشی منتشر می نماید. حالا سوال اساسی اینجاست: آیا افراد مشغول در صنعت مجاز به انجام تحقیقات دانشگاهی هستند؟ آیا ذینفعان شرکت های دارویی قادر به انجام تحقیق و انتشار مقالات پژوهشی هستند؟ رابطه صحیح بین صنعت و پژوهش چگونه است؟ آیا اصول اولیه اخلاق در پژوهش اجازه تداخل صنعت در پژوهش را میدهد؟

رابطه صحیح "صنعت" و "تحقیقات دانشگاهی" چیست؟

برای پاسخ به ابهامات فوق اقدام به بررسی متون اولیه اخلاق در پژوهش میکنیم:

1. صاحب صنعت یا ذینفع آن تنها میتواند بصورت بودجه های پژوهشی یا همان گرنت ، مبالغی را با قرارداد مشخص به دانشگاهها یا موسسات علمی واگذار نماید. این نوع گرنتهای پژوهشی با اهداف مشخص، بین چندین دانشگاه اعلام و یک کمیته بیطرف اقدام به گزینش گروه تحقیقاتی میکند.
2. محققین با استفاده از گرنت، اقدام به طراحی مطالعه و انجام آن میکنند. محققین نباید به هیچ عنوان وابستگی (تا 5 سال قبل) به شرکت صنعتی داشته باشند. این موضوع در بخش "تضاد منافع" پروپوزال و مقاله به وضوح ذکر میگردد. درصورت اثبات تضاد منافع، محقق به کمیته اخلاق معرفی و مقاله مورد بازنگری و در نهایت Retract قرار میگیرد. لذا محققینی مستقل با توجه به اصول تحقیق، مطالعه را انجام داده و نتایج را منتشر میکنند. 

ارتباط و اشتراک صنعت و دانشگاه همانند یک چاقوی دولبه است که درصورت غفلت موجب تباهی علم و تضییع حقوق مردم میگردد.

چنانچه نویسنده یک مقاله از نتایج مثبت یک مطالعه نفع اقتصادی ببرد، در حکم زیرپاگذاشتن اصول اولیه حقوق مردم بوده و باید در عالی ترین محاکم مورد بازخواست قرار بگیرد.

تضاد در منافع یا Conflict of Interest

طبق تعریف جامع و کامل انجمن بین المللی اخلاق در نشر (COPE) "تضاد در منافع" به مواردی از منافع اشخلص اطلاق میگردد که – حتی بصورت غیرآشکار- موجب تاثیرپذیری نتایج یک مطالعه میشود. به عبارت دیگر، این منافع باعث میشوند که در نهایت رعایت امانت در بیان مطلب در معرض تهدید قرار گرفته و یک مطلب علمی به دلایل اقتصادی موجب در معرض تغییر قرار میگیرند.

* هر نوع تضاد منافع در یک مقاله موجب گمراهی خوانندگان میگردد.

* منافع میتوانند: سیاسی، اقتصادی، شخصی، دانشگاهی و از همه مهمتر اقتصادی باشند.

* منافع اقتصادی نیز میتوانند بصورت: استخدام، گرنتهای پژوهشی، سهام شرکت، حق مشاوره، مالکیت، پرداخت ویژه ، پشتیبانی شرکت ها باشد. 

تعاریف ارایه شده گایدلاین COPE به شرح زیر میباشد:

Conflicts of interest
Definition

• Conflicts of interest comprise those which may not be fully apparent and which may influence the judgment of author, reviewers, and editors. They have been described as those which, when revealed later, would make a reasonable reader feel misled or deceived. They may be personal, commercial, political, academic or financial. 
• “Financial” interests may include employment, research funding, stock or share ownership, payment for lectures or travel, consultancies and company support for staff.
• Action:
• (1) Such interests, where relevant, must be declared to editors by researchers, authors, and reviewers. 
  (2) Editors should also disclose relevant conflicts of interest to their readers. If in doubt, disclose. Sometimes editors may need to withdraw from the review and selection process for the relevant submission.
   
• Link to COPE guideline: https://publicationethics.org/files/u7141/1999pdf13.pdf
   

آموزش سردبیران و هیات تحریریه:

روش مناسب برخورد با موارد خلاف در COI:

1. در اثبات نقض بیان COI از همه طرفهای مقاله (نویسنده، شرکت ها) تحقیقات کامل به عمل آورید.
2. در صورت اثبات، موضوع به کمیته اخلاق در نشر کلیه نهادهای ذیربط ارجاع شود.
3. مقاله در مرحله داوری: ریجکت، در مرحله آنلاین: ویتدارو و در نشر: ریترکت میشود. 

گایدلاین فارسی و انگلیسی آموزش سردبیران در این موضوع

 

منابع بیشتر برای مطالعه:

1. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1550413116304430
2. https://www.mendeley.com/careers/article/research-in-academia-or-industry-how-to-transition-both-ways-and-succeed/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3369181/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4824668/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK22934/
6. https://publicationethics.org/case/undeclared-competing-interests